Σεπτέμβριος ο «Τρυγητής»

Έτσι αποκαλείται ο μήνας στη λαϊκή μας παράδοση όπου αρχίζει επίσημα η διαδικασία του τρύγου των σταφυλιών. Οι παλαιοί αμπελουργοί συνήθιζαν να λένε «θέρος –τρύγος– πόλεμος» δηλώνοντας πολύ χαρακτηριστικά τον προγραμματισμό, την ετοιμότητα και τη μεγάλη κινητοποίηση σε συνάρτηση με το μόχθο ολόκληρης της οικογένειας, που έπρεπε να ολοκληρώσει μία από τις πιο δύσκολες αγροτικές εργασίες της χρονιάς. Όσοι από εμάς έχουν εμπειρία από το πάτημα των σταφυλιών τότε καταλαβαίνουν απόλυτα την όλη ιεροτελεστία του τρύγου και την προσήλωση στον κοινό σκοπό.

Τι σημαίνει η λέξη τρύγος;

Ο τρύγος παράγεται από το αρχαίο ρήμα «τρυγάω, τρυγώ», όπου για πρώτη φορά χρησιμοποιείται από τον Όμηρο. Το συγκεκριμένο ρήμα συγγενεύει με το «τρύω» που σημαίνει: συνθλίβω, ξεζουμίζω τα σταφύλια στο πατητήρι. Συγκεκριμένα ο Όμηρος έχει μία μοναδική περιγραφή στην Ιλιάδα που μιλάει για τον τρύγο. «…Μέγα αμπέλι με σταφύλια φορτωμένο (γράφει). Χρυσό, πανέμορφο κι εκρέμονταν τσαμπιά από κάτω μαύρα…/Και κουβαλούσαν τον γλυκό καρπό στου ώμους πάνω/κοπέλες κι άγουροι χαρούμενοι μες σε πλεχτά κοφίνια/κι ανάμεσά τους την ψιλόφωνη κιθάρα κάποιο αγόρι/γλυκά βαρώντας όμορφα έψελνε του Λίνου το τραγούδι/με γάργαρη φωνή…» (Ιλιάδα, Σ 566 κ.έ, Μετάφραση Καζαντζάκη – Κακριδή).

Το σταφύλι στην ελληνική μυθολογία:

Η μία εκδοχή θέλει τον Στάφυλο να είναι ο γιος του Διονύσου και της Αριάδνης. Σε μία άλλη εκδοχή, ήταν βοσκός στον βασιλέα Οινέα στην Αιτωλίας. Καθώς έβοσκε τις κατσίκες του, πρόσεξε πως μια από αυτές έτρωγε διαρκώς ένα συγκεκριμένο καρπό με αποτέλεσμα να παχαίνει πιο πολύ από τις άλλες. Τότε, μάζεψε αρκετούς καρπούς και τους προσέφερε στον βασιλιά του. Εκείνος με τη σειρά του έφτιαξε έναν χυμό που τον αποκάλεσε «οίνο», και στον καρπό έδωσε το όνομα του βοσκού του, δηλαδή σταφύλι.

Πως έφθασε στην Ελλάδα το αμπέλι:

Στην Ελλάδα, σύμφωνα με κάποιους ερευνητές, παρατηρείται πως η πρώτη καλλιέργεια αμπελιού σημειώθηκε στην Κρήτη, ενώ κάποιοι άλλοι ισχυρίζονται την Θράκη με χρονολογία γύρω στο 1.000 π.Χ. Ο Όμηρος κάνει αναφορά στο αμπέλι και το κρασί με τις εξής ονομασίες: οίνη, Οινόη, οινιάδα και άλλα. Εν συνεχεία, οι Έλληνες παράλληλα με τους Φοίνικες μετέφεραν αμπέλια στην Ιταλική χερσόνησο με αποτέλεσμα η Σικελία να γίνει το βασικό κέντρο παραγωγής σταφυλιών.

Η διαδικασία του τρύγου:

Τα σταφύλια όσο περνά ο καιρός, ωριμάζουν, αποκτώντας χρώμα και γλυκύτητα. Η ώρα της ωρίμασης και κατ’ επέκταση του τρύγου φθάνει όταν οι ρώγες αποκτήσουν το κατάλληλο χρώμα και άρωμα, καθώς και την σωστή αναλογία των σακχάρων με τα οξέα. Αναφερόμαστε στην «τεχνολογική ωριμότητα» και αντιστοιχεί σε εκείνη τη στιγμή όπου το σταφύλι μιας ποικιλίας δίνει γλεύκος με σωστή χημική σύσταση, για τον τύπο κρασιού που πρόκειται να φτιαχτεί. Σε όλη αυτή τη διάρκεια ωρίμανσης και του τρύγου του σταφυλιού τελούνται συστηματικοί έλεγχοι που γίνονται σε αντιπροσωπευτικά δείγματα. Όσο ο τρύγος διαρκεί, τα σταφύλια μαζεύονται πολύ προσεκτικά, με τα χέρια, ώστε να μην «τραυματιστούν» οι ρώγες, ή μηχανικά. Έπειτα  μεταφέρονται στο οινοποιείο χωρίς καθυστέρηση μέσα σε τελάρα. Είναι αναγκαίο να φθάσουν γρήγορα χωρίς ταλαιπωρία αφού με αυτόν τον τρόπο διαφυλάσσεται η ποιότητα του κρασιού που θα φτιαχτεί. Ανέκαθεν τα τρυγημένα σταφύλια συλλέγονται στα ειδικά κοφίνια (τρυγοκόφινα) που έχουν χωρητικότητα 20 κιλά. Για το κόψιμο των τσαμπιών χρησιμοποιούνται ειδικοί σουγιάδες, ψαλίδια ή λεπίδες.  Στην ελληνική ύπαιθρο ο τρύγος, παράλληλα με το πάτημα των σταφυλιών, ήταν μια από τις κεντρικές αγροτικές εργασίες και ταυτόχρονα δινόταν η αφορμή για γιορτή, πάντα με την συνοδεία των αντίστοιχων εθίμων.

Έθιμα του τρύγου:

Ο τρύγος, σαν μία κανονική ιεροτελεστία, δεν θα μπορούσε παρά να έχει τα δικά του έθιμα. Συγκεκριμένα στις 6 Αυγούστου οι αμπελουργοί γέμιζαν ένα καλάθι με τα αρχικά, ώριμα σταφύλια και τα μετέφεραν στην εκκλησία. Εκεί διαβάζονταν ειδική ευχή για να είναι επιτυχημένα τα αμπέλια άρα και η σοδειά. Όταν ξεκινούσε ο τρύγος, δηλαδή την πρώτη ημέρα, τελούνταν αγιασμός στο αμπέλι με ειδικό ευχολόγιο, την Ευχή επί τρυγής αμπέλου. Διαπιστώνεται πως σε πολλές περιοχές, αφήναν ατρύγητο ένα μικρό κομμάτι του αμπελώνα, ως ένδειξη ευχαριστίας προς το Θεό.

Το παραδοσιακό, σπιτικό κρασί:

Ο τρύγος πάντα ήταν μια συλλογική εργασία που ως βάση του είχε την αλληλοβοήθεια. Όλες οι εργασίες επιβάλλονταν να γίνουν στην ώρα τους, χωρίς καμία καθυστέρηση, καθώς, όπως όλοι γνωρίζουμε, ο καιρός την εποχή του φθινοπώρου  δεν είναι καθόλου προβλέψιμος και υπάρχουν πολλές πιθανότητες βροχόπτωσης όπου θα μπορούσε να καταστρέψει την παραγωγή.

Όλες οι αρμοδιότητες ήταν διαχωρισμένες από πολύ νωρίς. Οι νέοι και οι γυναίκες ήταν αρμόδιοι για το κόψιμο των σταφυλιών, που τα έβαζαν με πολύ προσοχή στα «τρυγοκόφινα». Οι πιο «στιβαροί» πήγαιναν συχνά στις σειρές του αμπελιού, έβαζαν στην πλάτη τους τα κοφίνια και τα φόρτωναν στα γαϊδούρια, πιο παλιά, ή στα αγροτικά αυτοκίνητα.

Η σοδειά κατευθύνονταν στο χώρο όπου ήταν εγκατεστημένο το πατητήρι. Σειρά είχε μια άλλη ομάδα όπου βασικό τους μέλημα ήταν το πάτημα των σταφυλιών. Με δυνατά και γρήγορα βήματα πάνω από τα σταφύλια κατάφερναν να επιταχύνουν την εκχύμωση. Ο μούστος (χυμός των σταφυλιών) έβγαινε σιγά σιγά από τα ειδικά ανοίγματα στη βάση του πατητηριού, συλλέγονταν και φυλάγονταν σε μεγάλα ξύλινα βαρέλια. Παρέμενε στα βαρέλια για τρεις μήνες, μέχρι να «ζυμωθεί» και να μετατραπεί σε κρασί.

Κλείνοντας ας μην ξεχνάμε και την γνωστή παροιμία: «Άλλοι σκάβουν και κλαδεύουν

…και άλλοι πίνουν και μεθούν».

Άντε και καλά κρασιά σε όλους!